«…Κάθε άνθρωπος άξιος να λέγεται γιος του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του. Πολλοί, οι πιο πολλοί, φτάνουν στο πρώτο, στο δεύτερο σκαλοπάτι, λαχανιάζουν, σωριάζονται στη μέση της πορείας και δε φτάνουν στην κορφή του Γολγοθά -θέλω να πω στην κορφή του χρέους τους- να σταυρωθούν, ν’ αναστηθούν, και να σώσουν την ψυχή τους. Λιποψυχούν, φοβούνται να σταυρωθούν, και δεν ξέρουν πως η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης.
Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, Εκδόσεις Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1964, σ. 15
Άλλον δεν έχει…»
«Κάθε φορά που πέφτεις και πονάς, γρήγορα να σηκώνεσαι και να παλεύεις με θέρμη σαν να είναι η πρώτη φορά που σου συμβαίνει». Αυτά είναι τα λόγια της μάνας μου που ακόμα αντηχούν στα αυτιά μου, από την παιδική μου ηλικία.
Και η αλήθεια είναι πως είναι βάλσαμο στην ψυχή μου κάθε φορά που νιώθω ότι κάτι είναι απάλευτο ή με πονάει. Δεν είμαι πολύ σίγουρη αν είναι η πρώτη μου σκέψη στα αδιέξοδα, στα δύσκολα και στα σκοτεινά αλλά είναι σίγουρα η αντίδρασή μου σε δεύτερο χρόνο. Είναι η στάση ζωής που έχω επιλέξει να έχω.
Ο πόνος είναι ένα βαθύ, σχεδόν λυτρωτικό συναίσθημα.
Όταν ο άνθρωπος πονά, το νιώθει στο μεδούλι του, ίσως πιάνει πάτο και δεν χωράει κάτι άλλο πιο μεσοβέζικο. Ο πόνος δεν αφήνει χώρο για κάτι διαφορετικό.
Δεν είναι το ίδιο με την λύπη, δεν είναι ανησυχία ή αγωνία για κάτι που του συμβαίνει.
Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να το περιγράψει, ως κάτι έντονο-μεγάλο που το βιώνει και δεν χωρά καμιά αμφιβολία για το τι πρόκειται. Είναι δικό του, υποκειμενικό, εσωτερικό που μπορεί ακόμα και να το μετρά.
Απόλυτος πόνος, πολύς και μεγάλος πόνος ή λιγότερος πόνος.
Ακόμα και για τον σωματικό πόνο, οι γιατροί ρωτάνε: Με άριστα το δέκα, πόσο πολύ πονάς; Ρωτάει ποτέ κανείς για τη λύπη ή για κάποιο άλλο αρνητικό συναίσθημα; π.χ. λύπη 7/10.
«Μα πρέπει να πονάω;»
…είναι η ερώτηση που μου κάνουν πολλοί όταν τους εξηγώ πως είναι μέρος του όλου που λέγεται ζωή. Η απάντηση είναι πως δεν πρέπει να πονάμε αλλά θα συμβεί και δεν μπορούμε να ελέγξουμε, να το αποτρέψουμε ή να το μετριάσουμε.
Γιατί ο πόνος που βιώνουμε έχει να κάνει με το τι χάνουμε, με τις απώλειες. Και δεν υπάρχει άνθρωπος που να κερδίζει μόνο. Χάνει κιόλας και μάλιστα, κάποιες φορές, με εκκωφαντικό τρόπο.
Όσο πιο σημαντικό είναι αυτό που χάνουμε τόσο πιο πολύ πονάμε.
Ο πόνος μας ειδοποιεί και μας αφυπνίζει για να σκεφτούμε, να αφουγκραστούμε τα σημαντικά, τα σπουδαία μας. Είναι ένας τρόπος για να ανακαλύψουμε, να αξιολογήσουμε, να ιεραρχήσουμε, να ξεχωρίσουμε πράγματα για εμάς.
Ωστόσο σε δεύτερη ανάγνωση ο πόνος -η σταύρωση- εξ ορισμού, προειδοποιεί για να μην απωλέσουμε περαιτέρω, ίσως με τον ίδιο μας τον εαυτό. Μη χάσουμε κομμάτια του εαυτού μας. Και να παλέψουμε για να επιβιώσουμε έναντι απειλών.
Ο ρόλος του πόνου και του σωματικού αλλά και του ψυχικού αφορά στην προστασία μας. Όταν κάθε αίσθηση φθάνει σε κορεσμό από υπερβολικά έντονα ερεθίσματα, τότε συνήθως ο οργανισμός φτάνει στα όριά του και κινδυνεύει να υποστεί απώλειες. Ο πόνος δρα ως προειδοποίηση ώστε ο άνθρωπος να φυλαχτεί από δυσάρεστες συνέπειες.
Όταν κάποιος δεν έχει αίσθηση του πόνου δεν μπορεί να φυλαχτεί και αυτό συμβαίνει είτε σε όποιον του οποίου δεν λειτουργεί το κέντρο του πόνου στον εγκέφαλό του είτε ο πόνος βρίσκεται σε καταστολή από φάρμακα, αναισθησία κλπ.
Ενδεχομένως σκέφτεσαι πως τα λέω όλα αυτά εκ του ασφαλούς γιατί πιθανόν δεν έχω νιώσει τόσο έντονο πόνο και μάλλον μιλάω με φιλοσοφική διάθεση.
Ωστόσο θέλω να σου πω πως σου μιλάω ακριβώς με αυτόν τον τρόπο γιατί ξέρω πως είναι.
Fight-Fly-Freeze στην απειλή, με σύμμαχο τον πόνο
Έχεις ακούσει τη φράση «χάνω το μυαλό μου» ή «χάνω τα λογικά μου»;
Αυτές οι δηλώσεις είναι αρκετές για να αποσυντονίσουν τον άνθρωπο τόσο σωματικά όσο και ψυχοπνευματικά. Ο άνθρωπος νιώθει έντονα την έλλειψη ελέγχου, την απώλεια ισορροπίας του. Νιώθει ανασφαλής, απροστάτευτος απέναντι σε αυτό που του συμβαίνει και «παγώνει» (Freeze).
Και εκεί που το ακούς βλέπεις τους ίδιους ανθρώπους να συνεχίζουν να παλεύουν (Fight) για να ξαναβρούν ή να διατηρήσουν τα λογικά τους.
Εκτός και αν αποφασίζουν να παραιτηθούν. Ή έχουν ματαιωθεί στο παρελθόν και επιλέγουν αυτή την αντίδραση, της απόσυρσης (Fly).
Είναι θέμα ατομικής κρίσης, προσωπικής επιλογής και απόφασης. Είναι ζήτημα τι αλήθεια και τι είδους γνώση για τον εαυτό του έχει κάποιος.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να διαχειριστούμε τον πόνο;
Κρίσιμες ερωτήσεις προς τον εαυτό μας για να αντλήσουμε δύναμη:
– Τι είναι αυτό που μπορεί να με κρατήσει ένα βήμα πριν πέσω;
– Ποιο είναι το προσωπικό μου δίχτυ που θα με κρατήσει πριν βρεθώ στο χάος;
– Τι σπουδαίο διαθέτω για να παραμείνω ετοιμοπόλεμος; Με τις πληγές μου, τον φόβο και τον πόνο μου παρέα…
Αυτά είναι πολύ βασικά ερωτήματα που κάνουμε στον εαυτό μας για να διαχειριστούμε τον πόνο.
Ο κεντρικός άξονας των απαντήσεων που δίνουμε είναι για να βρούμε εναλλακτικές και να δημιουργήσουμε επιλογές.
Να μεταμορφώσουμε τον πόνο και την σταύρωση σε δρόμο προς την αλήθεια και το φως. Έστω και αν νιώθουμε μουδιασμένοι από τον έντονο πόνο. Να βρούμε μια αποστολή, ένα όραμα, ένα στόχο για να κρατηθούμε στη μάχη της επιβίωσης.
Ας ξανασκεφτούμε πως αν δεν πονέσουμε και δεν ανακαλύψουμε τον εαυτό μας μέσα σε αυτή την δυσάρεστη κατάσταση, τις δυνάμεις που κρύβουμε, δεν θα φτάσουμε στην χαρά χωρίς τύψεις και ενοχές.
Και στην κορφή του Γολγοθά είναι η σωτηρία της ψυχής. Εκεί θα συναντήσουμε τον Θεό την αγάπης και της φιλευσπλαχνίας -ή όπως αλλιώς τον ονομάζει κάποιος- για να μας ζεστάνει, να μας παρηγορήσει, να μας λυτρώσει.
Η χριστιανική θρησκεία διδάσκει πως η ζωή νικά το θάνατο. Και αυτή είναι η πιο σπουδαία και η πιο ανακουφιστική διδαχή. Μαθαίνουμε πως το φως διαλύει το σκοτάδι και η χαρά ισοπεδώνει την θλίψη.
Πόσο συμβολικό αλήθεια είναι πως το Άγιο Πάσχα, η σπουδαία γιορτή της Χριστιανοσύνης γιορτάζεται την εαρινή περίοδο, την Άνοιξη;
Την περίοδο εκείνη που η φύση αναγεννάται και ξυπνάει από τον ληθαργικό χειμώνα για να μας θυμίσει πως όλα προχωρούν και όλα αλλάζουν.